Bu referandum sonuçları Türkiye tarihindeki yerini şimdiden aldı. YSK üzerinden gerçekleştirilen bir seçim darbesi ile %51’e çıkartılan bu sonuç ile koskoca ülkenin rejimi bir anda değişti. Bu yazıda bu “rejim değiştirici” referandumun gözlemlere dayalı bir analizi hedefleniyor. Kabaca iki bölüme ayıracağız. Bu ilk bölümde sayısal verilere ve bu verilerin karşılaştırılmasına dayalı bazı sonuçlar önerilmekte. Önerilmekte, zira bu karşılaştırmalar sıkı bir bilimsel analizin sonuçları olma iddiasını taşımıyor. Genel kanı ve kabullere dayalı olarak seçilen bazı örnek iller üzerinden gidiliyor. Yazının, daha sonra yayınlanacak ikinci bölümde ise siyasi bir analiz ortaya konmaya çalışılacak.
“Başkan”ın Kitlesi
Özgün bir taban oluşmuş durumda. İki karşılaştırma yapılabilir. İlki 2015 Haziran ve Kasım seçimlerinin sonuçları ile bu referandum oranlar arasında. İkincisi de, “kendisini oylatması” hasebiyle 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimi ile bu referandum oranları arasında.
İlkinden başlayalım. Örnek şehir ve ilçeleri içeren üç kategori üzerinden baktığımızda şöyle bir tablo ortaya çıkıyor (sayılar yüzde olarak oy oranlarını göstermektedir ve küsuratları olmaksızın, aşağı veya yukarı yuvarlanarak verilmiştir):
BÜYÜK ŞEHİRLER
| 7 HAZİRAN(AKP+MHP) | 1 KASIM(AKP+MHP) | REFERANDUM (EVET) | |
| İSTANBUL | 40+11 | 48+8 | 49 |
| ANKARA | 41+18 | 49+14 | 49 |
| İZMİR | 26+13 | 31+11 | 31 |
| BURSA | 43+17 | 54+12 | 53 |
| ADANA | 30+23 | 36+19 | 41 |
| ANTALYA | 34+22 | 41+17 | 40 |
| KOCAELİ | 46+15 | 56+11 | 56 |
| GAZİANTEP | 47+18 | 61+9 | 62 |
| MERSİN | 26+24 | 31+21 | 35 |
| ESKİŞEHİR | 36+16 | 43+12 | 42 |
| URFA | 46+5 | 64+3 | 70 |
| HATAY | 37+14 | 43+12 | 45 |
İÇ ANADOLU VE KARADENİZ KENTLERİ
| 7 HAZİRAN(AKP+MHP) | 1 KASIM(AKP+MHP) | REFERANDUM (EVET) | |
| KONYA | 65+16 | 74+11 | 72 |
| ISPARTA | 44+27 | 53+20 | 56 |
| SAKARYA | 56+19 | 67+12 | 68 |
| YOZGAT | 58+28 | 64+12 | 74 |
| KAYSERİ | 52+27 | 65+18 | 67 |
| SİVAS | 57+18 | 68+11 | 71 |
| ERZURUM | 52+23 | 68+14 | 74 |
| GÜMÜŞHANE | 57+31 | 68+23 | 75 |
| RİZE | 66+8 | 75+5 | 75 |
| TRABZON | 55+21 | 66+13 | 66 |
| MALATYA | 58+11 | 67+9 | 69 |
| AFYON | 52+25 | 63+17 | 64 |
| KAHRAMANMARAŞ | 61+19 | 71+12 | 73 |
| SAMSUN | 52+23 | 63+20 | 63 |
| GİRESUN | 53+18 | 61+14 | 61 |
| ÇORUM | 54+17 | 61+12 | 64 |
| BAYBURT | 60+32 | 73+21 | 81 |
| ARTVİN | 38+22 | 45+13 | 47 |
İSTANBUL İLÇELERİ
| 7 HAZİRAN(AKP+MHP) | 1 KASIM(AKP+MHP) | REFERANDUM (EVET) | |
| KADIKÖY | 18+8 | 20+6 | 20 |
| BEŞİKTAŞ | 15+9 | 18+6 | 17 |
| BAKIRKÖY | 19+11 | 23+8 | 22 |
| ŞİŞLİ | 24+9 | 29+7 | 28 |
| BAĞCILAR | 50+10 | 59+8 | 61 |
| BEYOĞLU | 43+9 | 50+7 | 50 |
| BAYRAMPAŞA | 45+14 | 55+10 | 53 |
| BAHÇELİEVLER | 42+11 | 50+9 | 50 |
| ESENLER | 55+11 | 65+7 | 66 |
| EYÜP | 41+11 | 49+8 | 48 |
| FATİH | 44+10 | 52+8 | 51 |
| GÜNGÖREN | 46+11 | 54+9 | 53 |
| KAĞITHANE | 45+13 | 54+9 | 54 |
| MALTEPE | 34+10 | 39+9 | 38 |
| KARTAL | 37+11 | 43+9 | 43 |
| ÜSKÜDAR | 41+11 | 47+9 | 46 |
| ZEYTİNBURNU | 41+14 | 51+10 | 51 |
| SARIYER | 35+11 | 41+8 | 40 |
| SULTANBEYLİ | 57+7 | 67+5 | 70 |
Bu şekilde bakıldığında en açık sonuç “resmi MHP” yönetiminin iflas ettiği ve MHP’li muhaliflerin başarılı olduklarıdır. Sadece büyük şehirlerde değil, birçok Anadolu kentinde de 1 Kasım seçimlerindeki MHP oranları referandum sonuçlarına ya hiç yansımamış ya da çok düşük kalmıştır. AKP’nin oylarından “Hayır”a geçiş olasılığı da düşünülebilir elbet. Fakat bunun ya olmadığı ya da son derece marjinal kaldığı söylenebilir, zira referandum sonuçları ile 1 Kasım seçimlerinde AKP’nin aldığı oy oranları aşağı yukarı aynı düzeydedir. Aşağıda 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimleri üzerinden sunulan veriler de bu kanıyı güçlendirici niteliktedir.
Şimdi aynı örnek birimlerde 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimleri ile referandum sonuçlarını karşılaştıralım:
BÜYÜK ŞEHİRLER
| 2014 C.B. (RTE) | REFERANDUM (EVET) | |
| İSTANBUL | 50 | 49 |
| ANKARA | 52 | 49 |
| İZMİR | 34 | 31 |
| BURSA | 55 | 53 |
| ADANA | 39 | 41 |
| ANTALYA | 42 | 40 |
| KOCAELİ | 59 | 56 |
| GAZİANTEP | 61 | 62 |
| MERSİN | 32 | 35 |
| ESKİŞEHİR | 46 | 42 |
| URFA | 69 | 70 |
| HATAY | 45 | 45 |
İÇ ANADOLU VE KARADENİZ KENTLERİ
| 2014 C.B. (RTE) | REFERANDUM (EVET) | |
| KONYA | 75 | 72 |
| ISPARTA | 56 | 56 |
| SAKARYA | 70 | 68 |
| YOZGAT | 66 | 74 |
| KAYSERİ | 67 | 67 |
| SİVAS | 70 | 71 |
| ERZURUM | 69 | 74 |
| GÜMÜŞHANE | 76 | 75 |
| RİZE | 81 | 75 |
| TRABZON | 71 | 66 |
| MALATYA | 71 | 69 |
| AFYON | 65 | 64 |
| KAHRAMANMARAŞ | 72 | 73 |
| SAMSUN | 66 | 63 |
| GİRESUN | 67 | 61 |
| ÇORUM | 64 | 64 |
| BAYBURT | 81 | 81 |
| ARTVİN | 53 | 47 |
İSTANBUL İLÇELERİ
| 2014 C.B. (RTE) | REFERANDUM (EVET) | |
| KADIKÖY | 21 | 20 |
| BEŞİKTAŞ | 17 | 17 |
| BAKIRKÖY | 23 | 22 |
| ŞİŞLİ | 30 | 28 |
| BAĞCILAR | 61 | 61 |
| BEYOĞLU | 53 | 50 |
| BAYRAMPAŞA | 56 | 53 |
| BAHÇELİEVLER | 51 | 50 |
| ESENLER | 66 | 66 |
| EYÜP | 50 | 48 |
| FATİH | 54 | 51 |
| GÜNGÖREN | 55 | 53 |
| KAĞITHANE | 56 | 54 |
| MALTEPE | 41 | 38 |
| KARTAL | 45 | 43 |
| ÜSKÜDAR | 49 | 46 |
| ZEYTİNBURNU | 52 | 51 |
| SARIYER | 42 | 40 |
| SULTANBEYLİ | 69 | 70 |
Bu karşılaştırmadan daha çarpıcı bir sonuç çıkıyor. Örnek olarak aldığımız yerleşim birimlerinde bu iki seçimin oranları birbirlerine çok yakın oranda. Her iki seçimin ortak özelliği ise Erdoğan’ın “kendini seçtirmiş” olmasıdır. İlki için bu doğal olarak böyledir, ikincisinde ise Erdoğan kendi “marka değerini” ortaya koymuştur. Dolayısıyla oranların benzerliğinden şu sonuç önerilebilir: 2014 Cumhurbaşkanlığı seçiminde “resmi MHP”nin başka bir adayı desteklediği hatırlanacak olursa, Türkiye’de “reisçi”lerden “reise bakan”lara kadar uzanan Erdoğancı nitelikte bir seçmen kitlesi ortaya çıkmıştır. “Başkan”, seçim söz konusu olduğunda AKP-MHP seçmenini enlemesine bölen, “Kürt sorunu” söz konusu olduğunda –oy olarak olmasa da- siyasi olarak CHP kitlesinin bir kısmına genişleyen bir hattı örmüş durumdadır.
Kürt Oyları
Kürt kentlerindeki tabloya bu dört seçim üzerinden baktığımızda şöyle bir tablo ile karşılaşıyoruz (parantez içerisindeki sayılar yüzde olarak katılım oranlarıdır):
| 2014 C.B.(DEMİRTAŞ) | 7 HAZİRAN | 1 KASIM | REFERANDUM (HAYIR) | |
| DİYARBAKIR | 64 | 79 (86) | 73 (84) | 67 (80) |
| HAKKÂRİ | 81 | 86 (93) | 83 (88) | 67 (80) |
| MARDİN | 60 | 73 (87) | 68 (86) | 59 (82) |
| ŞIRNAK | 83 | 85 (91) | 85 (90) | 71 (93) |
| VAN | 54 | 74 (84) | 65 (81) | 57 (75) |
| SİİRT | 54 | 65 (86) | 58 (85) | 52 (83) |
| AĞRI | 61 | 78 (82) | 68 (75) | 56 (71) |
| IĞDIR | 42 | 56 (83) | 52 (82) | 65 (76) |
| TUNCELİ (+CHP) | 52 | 60+20 (84) | 55+28 (80) | 80 (83) |
| MUŞ | 61 | 71 (88) | 68 (84) | 49 (78) |
| BİTLİS | 43 | 60 (84) | 49 (80) | 40 (78) |
| BATMAN | 60 | 72 (90) | 68 (85) | 63 (82) |
İlk olarak akılda tutulması gereken, YSK’nın onadığı şaibeli oyların büyük bölümünün bölgede kullanılmış olduğudur. Dolayısıyla yukarıda verilen “resmi” sonuçlar daha baştan sorunludur. Bu kısıt altında bakıldığında göze çarpan husus, bölgede Haziran seçimlerinden itibaren katılımın düşüyor olmasıdır. Dolayısıyla bu referandumda “Hayır” oylarının görece düşük çıkmasının bir sebebi katılımdaki bu genel düşüş. Katılımın neden düştüğünü anlamak içinse müneccim olmaya gerek yok. Büyük şehirlerde katılım bu referandumda yerinde sayarken, savaşın ve yıkımın yaşatıldığı bölgede katılımın düşmesi mümkündü, öyle de oldu. Oy oranındaki en sert düşüşün yaşandığı yerler ise yıkımın en sert yaşandığı Hakkari ve Şırnak. Diyarbakır, Mardin, Siirt gibi yerlerde ise oy oranları aşağı yukarı 2014’te Demirtaş’ın aldığı oy oranına gerilemiş. Yaşatılan onca şeye, HDP’nin fillen çalışamaz hale getirilmesine rağmen “Hayır”ın en net belirdiği coğrafya olması hasebiyle bölge hala muhalefetin medarı iftiharı olarak görülmelidir.
Sonuç
Erdoğan’ın “Evet”i %50’yi nasıl geçti? İki unsur belirleyici görünüyor: YSK gibi stratejik bir kurum üzerindeki belirleyici otoritesi ve Kürt bölgesinde uyguladığı politikanın görece etkisi. Bu iki husus “Evet”e %50’yi aştırdı. Yenilgi mi? Bunun okumasının siyasi olarak yapılması gerekiyor. Onu da bir sonraki yazıda yapmaya çalışalım.
